Gıda enflasyonu son aylarda da artış gösterdi. Et fiyatları, özellikle kırmızı et fiyatları dur(durula)muyor. TÜİK verilerine göre dana eti Ocak ayında yıllık 109,72, kuzu eti 12 oranında artış gösterdi. Son olarak Et ve Süt Kurumu da et fiyatlarına yüzde 25 zam yaptı. Bu fiyat artışının bir nedeni hayvan stokunun korunması ile otlak alanları dahil besi zincirindeki büyük sıkıntıların çözümlenememesi; neticede tüketicinin ödediği fiyat ile üreticinin arzı sürdürmesindeki kazanç marjının tatmin edici bir dengede olmamasıdır. Peki Türkiye’de fiyat istikrarı neden sağlanamıyor; neden yurt dışından sürekli hayvan ithal etmek zorunda kalıyoruz. Et kombinalarının özelleştirilmesi nelere mal oldu?…
Öyle ya bir zamanlar Et Balık Kurumumuz vardı ve piyasa düzenleyici işlevi yanında fiyat istikrarında önemli bir rol oynuyordu.
Bu soruları geçmişte Et ve Balık Kurumu (EBK) Manisa Kombinasının özelleştirilmesinin iptali için dava açan Emekli Yargıtay Üyesi Ali Suat Ertosun’a sorduk. Röportajı Osman Özbaş hazırladı.
Sayın Ertosun, Manisa Kombinasının özelleştirilmesi ile ilgili olarak açtığınız davalar konusunda kısaca bilgi verebilir misiniz?
İdari davayı kız kardeşim Süheyla Ertosun, Veteriner Hekim Adnan Serpen ve Amerika Birleşik Devletlerinde et ticareti ile uğraşan hemşehrimiz Sabahattin Uyar açtı. Ben onlara yardımcı oldum. Özelleştirme işleminin iptali için açılan dava lehlerine sonuçlandı, ancak verilen iptal kararı uygulanmadı. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı görevlileri hakkında ihaleye fesat karıştırmak suçundan açılan ceza davasında ise beraat kararı verildi.
EBK nasıl ve neden kuruldu?
EBK 1952 yılında hayvancılık ve et sektöründe gelişme sağlamak, istihdamı artırmak, tarım ve hayvancılığın gelişmesine katkıda bulunmak, veteriner hekimlerin kontrolünde kesim ve hijyenik şartlarda kaliteli şartlarda et üretmek için iktisadi devlet teşekkülü olarak kurulmuş, satış mağazalarında da halka piyasa fiyatının altında et satışı yapmıştır. Et ve Balık Kurumundan sonra, Süt Endüstrisi Kurumu ve Yem Sanayisi de kurulmuş olup, bu kuruluşlar birbirini tamamlamışlardır.
EBK özelleştirilme kapsamına neden alındı?
EBK, zarar ettiği için özelleştirilme kapsamına alınmıştır. Tabii ki EBK ve diğer iktisadi devlet teşekküllerini zarar ettiren ve zarar ettiği için özelleştirilmesine karar veren siyasi iradedir. Kötü idare et, işletmeleri ehil ellere teslim etme, ihtiyaçtan fazla personel al, teknolojiyi yenileme; sonra şikâyete başla ve satarak kurtul! Türkiye’de özelleştirmenin mantığı budur! Tabii buna mantık denilirse! 1990’lı yıllara kadar otuz beş işletmesi ile faaliyetini sürdüren EBK 1993 yılında özelleştirme kapsamına alınınca, yirmi işletmesi özelleştirilmiş, beşi bedelsiz olarak resmi kurumlara devredilmiş, üçü ise kapatılmıştır. Özelleştirilen et kombinalarının hemen hemen hiçbiri bugün çalıştırılmamaktadır. Kombinaların çoğu 60 ve 70’li yıllarda yapıldığı için arsaları çok kıymetli hale geldiğinden yerlerine konut ve iş merkezleri yapılmıştır. Bırakalım taşradakileri, Kurumun üzerinde genel müdürlük binasının olduğu Ankara Et Kombinası bile satılıp, yerine iş merkezi yapılmıştır. Aslına bakarsınız genel müdürlük binasının bulunduğu bu taşınmaz bile EBK’nın zararlarını karşılayabilecek değerdeydi. Manisa Kombinası 2004 yılında özelleştirildikten sonra 2005 yılında yanlıştan dönülerek EBK’nın özelleştirilmesinden vazgeçilmiş, kurumun ismi 2013 yılında Et ve Süt Kurumu (ESK) olarak değiştirilmiştir.
ESK’nın bugün kaç kombinası vardır? Bunlar yeterli midir?
ESK bugün on beş işletmesi ile faaliyetini sürdürmektedir ve bunların yeterli olmadığı vatandaşlarımızın gecenin karanlığında ve soğuğunda, sözünü ettiğimiz kurumun satış mağazaları önünde et kuyruğuna girmelerinden anlaşılmaktadır. İnsanlarımıza yazıktır. Yeterli protein alamadığı için yeterli gelişim gösteremeyen çocuklarımıza yazıktır. Ülkemizde et tüketimi batı ülkelerinin çok gerisindedir. Bazı kişiler sadece dana, koyun ve kanatlı hayvan tüketimlerini karşılaştırarak Avrupa ve ABD’nin gerisinde olmadığımızı söylemektedirler ki, bu doğru değildir. Sözünü ettiğim ülkeler, dana, koyun ve kanatlı hayvan yanında domuz da tüketmektedir. İnancımız gereği biz domuz eti tüketmemekteyiz.
Konuyu biraz daha açabilir misiniz?
Eurostat’ın (Avrupa İstatistik Ofisi) verilerine göre iki günde bir et, tavuk veya balık tüketemeyenlerin oranı 27 üyeli Avrupa Birliği ülkelerinde yüzde 8,3’dür. En yüksek oranlar yüzde 21,6 ile Bulgaristan, yüzde 22,1 ile Romanya’dadır. Bizim ülkemizde bu oran yüzde 41,5 olup, Romanya’nın yaklaşık iki katıdır.
Et konusunda geleceğimizi nasıl görüyorsunuz?
İyi görmüyorum. Bugün gereken tedbirler alınmaya başlanarak hayvancılığa gereken önem verilse bile sonuçlarını almak en az 3-4 yıl sürer. Et fiyatlarında artışın durmayacağını, devam edeceğini düşünüyorum.
Özelleştirilen Manisa Kombinası hakkında bilgi verebilir misiniz?
EBK Manisa Kombinasının özelleştirilmesi detaylı inceleme ve araştırmalara konu olmalıdır. Bu konuda yetkililer ve adli yargı mercileri üzerilerine düşen görevleri maalesef yerine getir(e)memişler, milletimizin büyük özverilerle kurduğu bu tesis yok pahasına satılmış; 2004 yılında ihaleye çıkartılan bu kombinanın ihale şartnamesinde bulunan, “üç yıl içerisinde en az iki milyon ABD doları yatırım yapılması; en az elli işçi çalıştırılması ve üç yıl devredilmemesi” koşulları sonradan değiştirilerek devri sağlanmış, kombinanın çok değerli yaklaşık 90 dönümlük arsası elden çıkarılmıştır. Kombina âdeta içine para konularak devredilmiş, özetle peşkeş çekilmiştir. Bu konuda arkadaşlarım EBK Eski Genel Müdür Yardımcısı Özcan Civan ve yukarıda adını verdiğim davacılardan Adnan Serpen ile hazırladığımız bir yazı var. Yakında bu yazıyı yayımlayacağız. Önümüzdeki günlerde de Et ve Balık Kurumu ve Manisa Kombinasının özelleştirilmesini kitap olarak yayımlamayı düşünüyoruz.
Sayın Ertosun. Çok teşekkür ederim. Yazınızı merakla bekliyoruz. Kitabınız konusunda da size kolaylıklar diliyorum.
ASE: Bana bu olanağı sağladığınız için teşekkür ederim.
