Manisa’da ilk Türk özel okulunu kuran tarihi bir şahsiyetten söz edeceğim, Cevdet Çelebi; yakın zamana kadar hakkında pek fazla bilgi yoktu, araştırmacı yazar Erkan Akbalık bu konuda titiz bir çalışmayla onu günyüzüne çıkardı…
16 Nisan 2025 günü Manisa Dostlar Meclisi platformunda, koordinatör Cihan Canuyar’ın modere ettiği toplantıda konuk Erkan Akbalık’ tı, bize Cevdet Çelebi’ yi anlattı. Bu konuşmanın videosu platformun youtube kanalında yayınlanacaktır; biz buradan açık çağrımızı yapalım: Manisa’nın mülki makamları başta olmak üzere lütfen halkımız bu mümtaz şahsiyeti tanısın ve mücadelesine ilişkin çabaları okullarda anlatılsın…
Kısa bir özet geçeyim;
Cevdet Çelebi, Manisa’nın ilk özel Türk okulunun kurucusudur. Okulun adı Şems’ül İrfan’dır.
Yıl 1897. Cevdet Çelebi Efendi 30 yaşındadır, 1908 yılına kadar -11 yıl sürecek- oldukça maceralı bir eğitimcilik girişiminde bulunur. Okul bu süre içinde 2 ya da üç defa yakılmıştır; sebebini beden derslerinde eşorfmanla sahaya çıkan öğrencilerin kıyafetlerinin adaba uygun olmadığı ve müzik derslerinde kullanılan batılı enstrümanların gelenekte yeri olmadığından hareketle irticacı (gerici) kişilerce yapılan kundaklama eylemi diye anlatılır…
Okul ücretlidir ama neredeyse yüzde kırkı bilabedel okumaktadır; zeki ve gayretli öğrencileri bünyesinde toplayan bu okul Türk öğrencilere yöneliktir.
Bu okulun yakılma ve nihayet kapatılma hikâyesi başlı başına emperyalizme karşı eğitim yoluyla direnişin tarihi serüvenidir.
Çünkü bu Türk okulunun kapatılması gayretlerine karşı Osmanlı sınırları içerisinde azınlık ve yabancı devlet okullarının açtığı ‘kolejler’ pıtrak gibi artmaktadır… 1897 yılında azınlıkların okul sayısı 6523, yabancı okullar ise 384’ dür.
Islahat Fermanı ve özellikle Fransızlara tanınan eğitim ayrıcalıklarının zamanla genişletilmesiyle Türkler aleyhine kurumsal bir eğitim düzeni kurulmaktadır…
Öyle ya Türkler neden okusun, onlar savaşa, sabana gider!…
Türkler neden okusun; onlar etrak-ı bi idrak’ tır, yani ‘salak!’
Türkler neden okusun; amelelik nelerine yetmez…
Türkler neden ticaretle uğraşsın, rakam bilmez!..
Bu algı Anadolu’nun eğitim yapısını emperyalizmin hizmetine adayacak nesil ve zihin kontrolünü yapabilmek için misyonerlikle derinleşen bir etki alanını da dayatmıştır.
Genel olarak misyoner okulları bilhassa demografik ve kültürel casusluk ve hatta entelijansa faaliyetlerini yürütmek yanında, isyan edecek kitlelerin silah mühimmatı ile organizasyon yapısının domino taşlarından biri olmuştur…
Bu faaliyetlerin ana omurgasını “Amerikan Board” misyonerleri oluşturmaktadır. Manisa 1870-1882 yılları arasında Batı Türkiye’nin merkez istasyonudur, bu pozisyonu ile de Amerikan Protestan misyonerliğinin yönetim merkezi olmuştur. (Erkan Akbalık, MANİSA ŞEMS’ÜL İRFAN MEKTEBİ ve CEVDET ÇELEBİ, Tarihistan)
İşte Cevdet Çelebi emperyalizmin bu çarkını kırmak için bilinçli bir neslin tohumlarını atmak istemesi yanında, eğitimin fikri yapısındaki milli karakteri de gösteren müstesna bir örnektir. Cevdet Çelebi Arapça Farsça ve Fransızcaya hâkimdir. ilginçtir Fransa’ nın ünlü TAN gazetesinin Manisa’daki tek Türk abonesidir. Babası gibi müderristir. Onun için ‘Faziletlû’ tabiri kullanılır.
Biz Cevdet Çelebi’ yi daha çok Erkan Akbalık’ ın gayretli çabalarıyla öğrendik.(Konuyla ilgili Erkan Akbalık’la röportaj: ‘Manisa’da İlk Özel Türk Okulu Nasıl Yakıldı! Cevdet Çelebi ve Şems’ül İrfan Mektebi https://www.formathaber.com/manisada-ilk-ozel-turk-okulu-nasil-yakildi-cevdet-celebi-ve-semsul-irfan-mektebi-29314/)
Şimdi de diyoruz ki Cevdet Çelebi okullarda da anlatılmalı ve hatta dizilerde hayatı canlandırılmalıdır…
Manisa’da bir cadde veya hatırasının yaşatılacağı bir yerde adı şehir belleğinde korunmalıdır.
Ama öncelikle Manisa mülki amirleri ve halkımız onu iyi tanımalıdır.
Sayın Valimize arz etmek için konuyu bilgilendirme amacıyla görüşülmesinde Erkan Bey davet edilebilir.
Osman Özbaş
Altta Şems’ül İrfan Mektebi diploması
