Pausanıas dünyanın en eski gezginleri arasında sayılır; hayatı hakkında bilinenler az olsa da Magnesia ad Sipylum yani Manisa şehrinden olduğu düşünülür.

Pausanıas’ın MS. 2. Yüzyılda yaşadığından hareketle  Lidyalı gezgin olarak anılır; eserlerine klasik çağ üzerine yapılan modern arkeolojik çalışmalarda referans verilir.

Üzerinde dikkatle düşünülmesi gereken Pausanıa’nın  ‘Lidyalı’ gezgin olarak anılması ve Lidyalıların köklerinin henüz tespit edilememiş olmasıdır.

Lidyalılar üzerine yapılan araştırmalarda dil-köklerine ilişkin Luvilere işaretle Helenlerden kesin bir ayrı kavim ve Asyalı bir topluluk görüşü dillendirilir. Bu görüşlerden birinin sahibi olan Antalya Ark. Fakültesi’nden Prof. Dr. Fahri Işık diyor ki:

“Batı Medeniyeti Manisa ve İzmir’den çıkmıştır. Yunanlılar bu medeniyeti Manisa ve İzmir Bölgesi’nden aldı, Atina’da ambalajladı, Yunan Medeniyeti diye dünya’ya sattılar. Helenler Batı Anadolu’ya sığınmacı olarak MÖ 3000-1200 yılları arasında geldiler. Anadolu insanı (Luviler) gelen sığınmacılara aş verdi, iş verdi ve ev verdi. Dilleri adalarda ki ekonomik kolonilerde ticaret dili olarak kullanıldı.

İonya Helenler Batı Anadolu’ya gelmeden de vardı. 2006 yılında Mısır’da bulunan bir yazıt “Büyük İonia’dan söz ediyor.” Onları geliş tarihinden de eski, bu yazıt hakkında bilgi, Işık’ın “Uygarlık Anadolu’da Doğdu” yapıtında da söz konusu. Luviler’in baş kenti Selçuk İlçesiydi. Tarihleri MÖ 7000’lere kadar uzanıyor. Göçler yüzünden Batı Anadolu’dan Adana Yöresine indiler. Müzelerimizde Luviler ile yazıt oldukça fazladır. İonia Bölgesi  Ege kıyılarında uzanıyordu.’’

İşte bu bilgilere ek olarak Araştırmacı yazar Haydar Aksakal sosyal medyadaki paylaşımında ‘Helenler Yokken İyonya Vardı!’ diyor. (İyonya, ilkçağda MÖ 1000 ile MÖ 560 yılları arasında Ege kıyılarında kurulmuş önce Lidya işgaline uğramış daha sonra Perslere bağlanmış şehir devletleridir.)

Haydar Aksakal’ ın Pausanıas’ un anlatımına Urla iskelesi ve Foça’da bölgelerindeki iskana dayandırarak İyonya anlatımı şöyle:

‘’İyonyalılar, Grek ve Helen değildi. Kurdukları kentler de Helenistik kent değildi.  Anadolu uygarlığını yaratan insanlardı. Asya’dan göç ettiler. Anadolu kıyılarına yerleşerek, yeni kentler kurdular.

Pausanıas diyor ki: “The cities of Clazomenae and Phocaen were not inhabited before the İonians came to Asia”(*) (Klazomenai ve Foça şehirlerinde, İyonyalılar Asya’dan gelmeden önce kimse ikamet etmiyordu.)

Urla iskelesi ve Foça’da daha önce yerleşim yoktu. İyonyalılar Asya’dan gelerek kentler kurdular. Pers istilasından sonra yerleştikleri yerleri terk ettiler. (Kaynakça: (*) Pausanias, Description Of Greece, Wıth An Englısh Translation, H. S. Jones, Harward University Press, Cambridge, Massachusetts, London, England1998, Books VII, Sayfa: 185 ve 7-8.satır.)

Haydar Aksakal Anadolu’nun kadim kültürü ve tarihi araştırılırken Luviler ve İyonya ile Lidya arasındaki ilişkilerin Asyalı kavimlerle bağlantısına dikkat edilerek gözden geçirilmesi gerektiğini ifade ediyor.

‘Unutulan zamanları ve tarihi ortaya çıkarmak araştırmacı ve akademisyenlerin görevi olmalıdır.’ diyor.