Türkiye, özellikle son yıllarda bor madeni işleyerek temizlik, cam, tarım, iletişim, hava ve uzay araçları, nükleer, otomotiv, enerji ve inşaatta gibi birçok sektörde yeni ürün gamı geliştirmek istiyor. Ülkemizin zengin olduğu madenler arasında ilk sırayı dünya rezervlerinin % 72‘sini oluşturan bor minerallerinin işlenmesiyle bu alandaki ihracat en az 10 kat artırılabilir.
(Bor, element olarak çok çeşitli bileşik yapma kapasitesine ve nötronları absorbe etme özelliğine sahip olup bu nedenle sanayinin vazgeçilmez hammaddelerinden bir tanesidir.)
Türkiye’ nin bor ürünleri ihracatı ne kadar?
Türkiye 2018’ de ilk defa 1 milyar dolarlık ciro rakamını aşmıştı; o yıl 2,4 milyon ton bor ürünü ihracatı yapıldı. Bu rakam dünya pazarındaki yüzde 57’lik pazar payının yüzde 59’a çıkarıldığı anlamına geliyor. Türkiye’nin hedefi yüzde 73 pazar payına ulaşmaktı.
2019 yılı toplam bor ürünleri satışı 2,06 milyon tona karşılık 820 milyon $ civarında gerçekleşti. 2019 yılında Eti Maden bor ürünleri ihracatının yaklaşık %53’ü Asya bölgesi yer alırken; %29’u Avrupa’ya, %16’sı da Amerika’ya yapıldı.
2020 yılında 780 milyon dolar tutarında Bor ürünleri ihraç etti.
2021 yılında, 2,5 milyon ihraç ve 2,6 milyon bor ürünleri satışı ile rekor kırıldı. Bu 1 milyar doların üzerinde satış demekti.
2022 yılında 2.4 milyon ton civarında bor ihracatı yapıldı ve 1.18 milyar $ kazanç elde edildi. Bor ihracatı yapılan ülkeler arasında Çin, ABD, Rusya ve Hindistan yer almaktadır.
Bu dönemlerde dünyada ve bor sektöründe yaşanan tüm zorluk ve kısıtlara rağmen küresel pazarda Eti Maden lider konumuna yükseldi.
Eti Maden tarafından 2023 yılında 1,7 milyon ton ihracat yaptı ; iç satışlar ise 94 bin ton gerçekleşti ve 1,8 milyon ton bor ürünleri satılarak toplam 1,014 milyar $ satış geliri elde edildi.
2023 yılında dünya bor üretim kapasitesinin 5,7 milyon ton olduğu ve ülke bazında Eti Maden’in (Türkiye) %48 payla ilk sırada, ana rakibin (ABD) %21 payla ve diğerlerinin de %%31 payla takip ettiği öngörülmektedir
Dünya bor ürünleri ihracatı 2020′ de koronadan etkilendi
Dünya bor ürünleri tüketiminin 2018 yılında 4,13 milyon ton iken 2019 yılında %10,2 oranında azalarak 3,71 milyon ton seviyesine indiği tahmin ediliyor. 2019′ da ticaret savaşlarının etkisi, 2020′ de ise ağırlıklı olarak Koronavirüs etkisi ile dünyada ekonomik ve ticari gelişmeler olumsuz etkilendi.
Nitekim azalan sanayii üretimi sonucu bor pazarında yaşanan daralmanın etkisi ile Eti Maden’in 2019 yılı bor ürünlerinde geçen yıla göre düşüş görüldü.
Buna karşılık Türkiye’de bor ürünleri kullanımının arttırılmasına yönelik olarak son yıllarda özellikle temizlik ve tarım sektörleri de olumlu anlamda gelişiyor.
Bor ürünleri tüketiminin sektörel dağılımı
Sektörel olarak dağılımının %50 payla cam (borosilikat camlar, cam yünü, cam elyafı, (TFT-LCD), %16 payla tarım, %13 payla seramik-frit, %2 payla deterjan-temizlik sektörlerinde olduğu öngörülmektedir. Bu rakamlara göre sektör bazında; cam sektörü 2023 yılında da (cam elyafı, cam yünü ve borosilikat camlar) en fazla bor tüketen sektör
olma özelliğini korumuştur. Tarım ve seramik-frit sektörleri ise bor tüketimi açısından diğer önemli sektör durumundadır.
Bor ürün yelpazesi genişliyor
Ürün portföyünde 17 adet farklı bor ürünü bulunduran Eti Maden, hem ürün çeşitliliğine, hem de farklı spekt değerlerde ürünlere sahip olup bor pazarında talep edilen bütün ürünleri üretebilmektedir. Eti Maden tarafından en çok satılan bor ürünleri boraks pentahidrat (Etibor-48), öğütülmüş kolemanit ve borik asittir.
Eti Maden işletmeleri bor kaynaklarından lityum üretilmesi için 5 yıldır Ar-Ge faaliyetlerini yürütüyor.
Projeyle rafine bor üretimi sırasında ortaya çıkan atıklar geri kazanılarak Lityum Karbonat üretiliyor. Yerli üretim lityum savunma, sağlık, telekomünikasyon ve otomotiv gibi pek çok farklı alanda kullanılacak. Stratejik önemde bir yatırım… Nitekim rafine bor ürünleri üretimi arttırıldı.
Bu üretim arışı ve Lityum yakın gelecekte Türkiye’ nin otomobillerinde de kullanılması tahmin ediliyor.
Bor rezervleri
Dünya bor rezervinin yaklaşık %72 ’üne sahip olan Türkiye’de bilinen bor yatakları Kırka/Eskişehir, Bigadiç/Balıkesir, Kestelek/Bursa ve Emet/Kütahya’da bulunmakta olup rezerv açısından en çok bulunan bor mineralleri ise kolemanit, tinkal ve üleksittir.
2023 yılı dünya bor üretim kapasitesinin 5,7 milyon ton olduğu ve ülke bazında Eti Maden’in (Türkiye) %48 payla ilk sırada, ana rakibin (ABD) %21 payla ve diğerlerinin de %%31 payla takip ettiği öngörülmektedir. Türkiye ve ABD menşeili üreticiler dışında dünyada bor üretiminde Rusya, Güney Amerika (Şili, Bolivya, Peru, Arjantin), İtalya, Çin,
Hindistan gibi ülkelerde yer alan lokal üreticiler öne çıkmaktadır.
Bununla birlikte, Sırbistan’da tespit edilen bor rezervleri gelecekte Avrupa’nın da dünya bor kaynakları arasında yer alacağını göstermektedir.
Dünyada bor ürünleri tüketimi düşüş yaşadı.
Dünyada siyasi ve ekonomik belirsizlikler ve olumsuzluklar nedenleriyle birçok sektör olumsuz etkilendi.
Bu doğrultuda, dünya bor ürünleri tüketimi de geçen yıla göre ciddi düşüş yaşadı.
Bor cevherinden elde edilen ürünler, tüketim alanlarının hiçbirinde ana bileşen olmayıp, üretim sürecinde %20-%0,01 aralığında değişen oranlarda nihai ürünün bünyesine girmekte ve malzemeye farklı özellikler katmaktadır.
Not:
Bor ürünlerinin en fazla tüketildiği alan cam sektörüdür. Bor, ergimiş haldeki cam ara mamulüne katıldığında akışkanlığını artırmakta, son ürünün yüzey sertliğini ve dayanıklılığını yükseltmektedir. Bor oksit özellikle; borosilikat cam, tekstil tipi ve izolasyon tipi cam elyaflarında yoğun olarak kullanılmaktadır.
Tarım sektörü, bor ürünleri tüketimde 2. sırada yer almaktadır. Bor ürünleri temel olarak gübre, mikrobesin, herbisit, pestisit ve ahşap koruma amaçlı kullanılmaktadır. Seramik sanayinde çoğunlukla sır ve fritlerde kullanılmaktadır. Seramik sırlarında kullanılan bor oksit oranı ağırlıkça %8-24 arasında değişir.
Güneş enerji sistemleri uygulamaları, laboratuvar malzemeleri ve LCD ekranlar için TFT cam sektöründe kullanılan borosilikat camlar, bor ürünleri için en önemli pazarların başında gelmektedir.