Ortadoğu kan ve gözyaşı ile anılan bir bölge olmaktan kurtulamıyor. Bu kadar entrikanın döndüğü coğrafya ile ilgili de akıl almaz dedikodu ve yalanların üretilmesi de kaçınılmaz oluyor. Bir takım insanların ileri sürdüğü gibi İsrail, Filistinlilerin sattığı topraklarda mı kuruldu?

Son günlerde İsrail’in Hamas’ı bahane ederek açık hapishane gibi kullandığı Gazze’de sivil halka, hastanelere bombalar yağdırdığı ve binlerce sivilin şehit edildiği şu hassas zaman diliminde ülkemizde bir kısım zevat tarafından özellikle bu konuyu dile getirilmeye çalışmasını anlamakta zorluk çekiyoruz.

Örneğin Oğuzhan Uğur’un Mevzular Açık Mikrofon programında “Filistinliler toprak satmadı diyen zır cahildir” ve “Eskiden Filistinli demek arazi satıp Beyrut’ta, Kahire’de yiyen demekti” diyen jeoloji profesörü Celal Şengör ile tarihçi İlber Ortaylı’nın sözlerini üzülerek işittik.

Bu konuyu araştırmak için değişik akademisyen ve yazarlarla görüşmeler yaptım. Makale ve tezlerini inceledim. Manisalı hemşehrimiz ve hocamız, tarihçi yazar Prof. Dr. Mehmet Çelik hoca ile uzun uzun telefon görüşmesi yaptım. Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci ve pek çok tarihçinin makale ve söyleşilerini gözden geçirdim. Marmara Üniversitesi’nden Brahim Bouazi tarafından hazırlanan ve Prof. Dr. Ahmet Tabakoğlu’nun danışmanlığında yapmış olduğu “19. Yüzyılda Filistin’de Arazi Satışları” konulu 218 sayfalık doktora tezinin tamamını inceleme fırsatım oldu. Tez Osmanlı arşivleri incelenerek hazırlanmış ve kaynaklar tek tek belirtilmiş. Konunun meraklılarına bu tezi okumalarını tavsiye ediyorum.

Hasta, çocuk, yaşlı, sivil demeden İsrail’in hunharca saldırdığı ve adeta soykırım uyguladığı bir ortamda, dünyanın en büyük açık hava cezaevinin dünyanın en büyük mezbahasına dönüştüğü şu günlerde Filistin’in satılan toprakları üzerinden bir gündem oluşturmanın bir “cambaza bak” taktiği ile hedef şaşırtma taktiği olduğunu düşünüyorum.

Kitabın tam ortasından konuşmak gerekirse, sözü çok da fazla eğip bükmeden, cümleyi dolandırmadan ve cümle alemi yormadan esas düşüncemi söylemek istiyorum. Bu gündemi tarihi bir bilgi öğrenimi ya da tespit amaçlı değil, herhangi bir sebep ve şekilde en ufak bilgi kırıntısını, paragrafın içinden bir cümleyi cımbızla alarak, doğru ya da yanlış hiç önemsemeksiniz Filistin ve İslam aleyhtarı düşmanlığa bir gerekçe bulma çabası olarak değerlendiriyorum.

İsrail ve Siyonizm taraftarlarının şu an yaptıkları önce toprakları gasp etmek, masumları katletmek, kendi taraftarlarını bölgeye yerleştirmek, masumları kışkırtmak ve bunu bahane ederek tek taraflı savaş ile saldırıp kafalarının arkasındaki planların tamamını hayata geçirmek için zulme devam etmek olarak özetlenebilir. İsrail, Siyonistlerin 100 yıldır devam eden büyük Siyonizm idealinin neticesidir. Araplar toprak satmasalardı da İsrail kurulurdu. Toprak satmakla müstakil devlet olmanın hiç alakası yoktur.

Filistin toprakları, asırlar boyunca farklı milletlerin hedefi olmuştur. Filistin’de, eski çağdan itibaren İslam fethine kadar savaşlar, tehcir ve katliamlar yaşanmıştır. Ancak İslam fethi ile Osmanlı hakimiyetinin son asrına kadarki 12 asırlık dönem, haçlı seferleri sayılmazsa Filistin’in yaşadığı en uzun barış, istikrar ve huzur dönemidir.

Filistin ile ilgili problemler, 19. yüzyılın başlarında Avrupa’da yaşanan bazı sorun ve gelişmelerden dolayı başlamıştır. Haçlı seferleri başarısızlığa uğradığı gibi Néapoleon’un da başarısız hamlesinden sonra Avrupalılar, Filistin topraklarını askeri yollarla alamayacakları kanaatine vardıklarında, Yahudi sermayesini kullanarak kutsal saydıkları toprakları ele geçirmenin yollarını aradılar. Böylece Filistin topraklarına yabancılar tarafından büyük bir rağbet ve talep oluştu. Ancak Filistin’in hakimiyeti altında bulunduğu Osmanlı Devleti, kendi toprak bütünlüğünü tehdit edecek ve halkının huzurunu bozacak bu taleplere karşı çıkarak Filistin’de yabancılara arazi satışlarını yasakladı.

Napoleon Bonaparte 1799 yılında Akka kalesi surlarında Osmanlı toplarına maruz kalarak büyük yenilgiye uğradıktan sonra, Montefiore Rothschild ve Maurice de Hirsch gibi Filistin topraklarını hedef alan Avrupa’nın büyük sermaye sahipleri devreye girmiştir. Bu gibi isimler, Avrupa’da büyük miktarlarda toplanan sadakaları Kudüs ve çevresindeki Yahudilere aktararak, bölgeye kaçak giren göçmenleri el altından daima kayırarak, ve uzun vadeli planlar sonucu 19. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’ni borca mahkum ederek, ayrıca Filistin’de arazi satın almak için büyük meblağları gözden çıkarmakla kalmayıp, gayri resmi yollara başvurmaktan da çekinmeyerek aslında daima bölgedeki yerli yabancı Yahudi oluşumlarını sürekli desteklemişlerdir.

İngiltere ve Fransa’nın başı çekmesiyle Avrupa, 19. yüzyılın başlarında Filistin’de bir Yahudi devleti kurma fikrini ortaya attılar. Çok geçmeden bu fikir diğer Avrupa ülkelerinde, Amerika ve Rusya’da hızla yayıldı.

İtalyan asıllı bir İngiliz Yahudi olan Sir Moses Haim Montefiore, Filistin’de bir Yahudi devleti kurmak amacıyla 1824 yılında Filistin’ e gelip 1837 yılına kadar 13 sene orada kaldı. O dönemde Filistin’de sadece 8.000 Yahudi yaşıyordu. Ve Montefiore İngiltere’ye döndüğünde Yahudileri Filistin’e yerleşmeye teşvik etmeye, yazdığı ve kitap olarak bastırdığı günlüğünde, Filistin topraklarını ve ekonomisini cazip göstererek dünya Yahudilerine, Filistin topraklarını hedef göstermeye başladı. Bundan sonraki yıllarda Yahudilerin bulunduğu her ülkede, Yahudilerin Filistin’e yerleşmesi ve Yahudi devleti kurulması fikrini yayan fikir akımları ve örgütlenmeler hızla çoğaldı.

Filistin, Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sırasında, 1516 senesi sonbaharında Osmanlı yönetimine geçmiştir. Osmanlı hakimiyetine geçtiğinde Nablus ve Safed sancakları Kudüs ve Gazze ile birleştirilerek merkezi Kudüs olan eyalete bağlıyken daha sonra Nablus sancağı Şam eyaletine bağlanmıştır. 19. asrın ortalarına kadar Nablus sancağına, Balka sancağı ismi verilmekteydi. Beyrut vilayeti oluşturulduktan sonra bu sancağın Şeria nehri doğusundaki kısmı Balka Çölü ile beraber Suriye vilayetine, geri kalan kısmı ise bu defa Nablus sancağı adı ile Beyrut vilayetine bağlanmıştı.

Osmanlı Devleti, Endülüs’ün çöküşü sırasında engizisyondan kaçan Yahudilerin büyük bir kısmını Kuzey Afrika, Trakya ve Batı Anadolu’ya yerleştirmesine rağmen, yabancı Yahudilerin Filistin’e yerleşme yasağını devam ettirdi. Bunun için Filistin’de Yahudi nüfusunun artışında dönemden döneme doğal bir şekilde iniş ve çıkışlar yaşandı; ta ki 19. yüzyıla kadar. O zaman durum değişmişti. Bunun sebebi de Filistin’in Osmanlı merkezinden Mısır yönetimine bağlanması ve Osmanlı Devletinin oraya özgün yasak ve kararlarının Mısır yönetimi tarafından uygulanmamasıydı. 1832 yılında Kavalalı Mehmet Ali Paşa Osmanlı Devleti’ne baş kaldırarak Filistin dahil bütün Şam bölgesini ele geçirdikten sonra bölgede timar sistemini iptal etti. Bundan dolayı işlemekte olan, toprakla ilgili ve askeri sistemler olumsuz bir şekilde etkilendi. 1838 yılında da hassa topraklarının kiralanması iptal edildi. Bu şekilde Filistin’deki Osmanlı padişahları ve devlet adamlarına ait hassa toprakları Mısır paşalarının ellerine geçti ve bu şekilde Filistin hassa topraklarının büyük bir kısmı özel mülke dönüştü. Özel mülkiyetin satışı yasak olmadığından dolayı yabancılar, Filistin’de toprak satın alma fırsatını bulmuş oldu.

Osmanlı Devleti‘nin bu dönemde Filistin’de veya ülkenin başka bir bölgesinde yabancıların arazi satın almalarını yapmış olduğu uluslararası antlaşmalarla tanıdığı haklar dolayısı ile de engellemesi mümkün olmamıştır. 19. yüzyılın bitiminde Yahudilerin elindeki 219 bin dönümlük toprak, Filistin yüzölçümünün ancak %0.73’üdür. 1880-1914 yılları arasında Filistin‘de toplam 650 bin bin dönüm arazi Yahudi şahıs ve kuruluşların eline geçti. Elde edilen bu araziler üzerine kurulan 50’ye yakın koloniye ve Kudüs surlarının hemen dışında tesis edilen mahallelere 85 bin göçmen Yahudi iskân edildi.

Birinci Dünya Savaşı’nın sona erdiği Osmanlı Devletinin son döneminde 1918’de Arapların elindeki topraklar % 98.% iken, Yahudilerin elindeki toprak oranı sadece % 1.5 idi. 1948’te bu nispet % 94 Arapların ve % 6 Yahudilerin şeklinde olmuştur ki mübalağa edilecek bir mesele olmadığı aşikardır.

Kısacası 1918-1948 arasında İngilizlerin hakimiyetindeki Filistin topraklarında Yahudilerin sahip olduğu toprak oranı %6’ya yükselmiştir. Bu yükselişin temel dinamiği Osmanlı’dan intikal eden hazine topraklarının İngilizlerce Yahudi yerleşimcilere çok düşük ücretle veya bedelsiz olarak devredilmesidir. Bu dönemde Yahudilerin satın aldığı toprakların % 52,6’sı Filistinli olmayan, toprakla doğrudan bağı olmayan zengin Suriyeli ve Lübnanlı fertlere aittir. Filistin kökenli mülk sahiplerinin Yahudilere satılan topraklar içindeki payı %5 ile %7 arasındadır.

İngiltere 1918’de Filistin’de manda yönetimi kurdu ve 30 yıl orada kaldı. Orada kaldığı sürece de, 1930 sonrasında Yahudi göçüne bazı sınırlamalar getirme dışında, Siyonistlere her türlü desteği verdi. “Üzerinde güneş batmayan imparatorluk” olarak anılan Büyük Britanya, 1917 yılında Balfour Deklerasyonu’nu yayınlayarak Yahudilere Filistin’de ulusal yurt vadetti. Bu desteğe rağmen, İngilizler ayrılırken Siyonistler sadece Filistin toprağının yüzde 6 ‘sına sahiptiler, ki toprak sattılar da o yüzden vatanlarını kaybettiler iddiasını desteklemiyor.

Bu oranı sağlayan toprak satışlarını da çoğunluğu Lübnanlı Maruni Hristiyan olan toprak ağaları gerçekleştirdi. Toprak ağalarının bu geniş arazilerinde yaşayan köylüler çiftçilik yaparak bu toprakları işliyor ve hayatlarını sahibi olmadıkları bu topraklarda devam ettiriyorlardı. Dolayısıyla bu satışları sıradan halk yapmadı.

Sultan II. Abdülhamid döneminde toprak ağalarının bu arazi satışları engellenmeye çalışıldı ama sistemin gücü ve otoritesi bunun önünü alamadı. Zaten bu toprak ağalarının çoğu Filistin’de yaşamayan, batıda kendilerine yeni hayatlar kurmuş olan dar bir elit sınıftı.

Sultan Abdülhamid’i tahttan indirip iktidarı ele geçiren İttihatçılar, evvela padişaha ait hazine-i hassa topraklarını devletleştirdiler. Kendilerini destekleyen Siyonistleri memnun etmek için Filistin’e Yahudi göçünü serbest bıraktılar.

Hemen ardından hâdisenin vahametini anlayıp Filistin’de ecnebilere toprak satışını yasakladılarsa da, artık ipin ucu kaçmıştı. Yahudiler 1908-1914 arasında 50 bin dönüm arazi satın alıp 10 tane koloni kurdular. 1913’te de hazine-i hassa arazilerini Rothschildler satın aldı.

Filistin halkının topraklarını sattığını iddia edenlerin görüp duymaktan hiç hoşlanmayacağı ve onları gerçeklik çölünün kavurucu yakıcılığına sürükleyecek en net veri ise oradaki topraklarının %80’inin hazine yani devlet arazisi olması. Yani koparılan tüm bu yaygara geriye kalan %20’lik arazinin büyük kısmı üzerinde hak sahibi olan toprak ağalarının şuursuz tutumlarından kaynaklanıyor. Fakat niyeti üzüm yemek değil, bağcıyı dövmek olan art niyetli yarı okumuş cahiller, toptancı bir yaklaşımla “Filistin halkı topraklarını sattı” genellemesini bilinçli bir halde, art niyetle yapıyorlar.

Osmanlı nüfus sayımlarına göre Filistin’de 1881’de 9500; 1896’da 12500; 1906’da 14200; 1914’de 31 bin Yahudi yaşamaktadır. Siyonistler 1917 yılında İngiliz hâriciye vekili Arthur Balfour ile anlaştı. Yahudi sermayesine tamah eden İngiltere, Balfour Deklarasyonu ile, Yahudilere Filistin’de yurt vadetti. Suriye cephesi çökünce, Filistin İngilizlerce işgal edildi.

İngiliz mandası zamanında, engellemelere rağmen Yahudi göçü giderek arttı. Nazi baskısı da bu göçü körükledi. Filistin’deki Yahudiler artık sahipsiz araziyi ihya ederek; ayrıca hükümet ya da şahıslardan satın alma yoluyla diledikleri gibi toprak sahibi de olabiliyordu.

Araplar, ekonomik cihetten zor vaziyete düşürülerek topraklarını satmaya mecbur edildi. Mesela hasat zamanı limana yanaşan buğday yüklü gemiler, buğday fiyatının düşmesine sebep oluyor; bu hâdise ertesi sene de tekrarlanınca, evvelce toprağını ipotek ettirmiş olan köylü, bu sefer toprağını satmak mecburiyetinde kalıyordu.

Yahudi çeteler, tedhiş hareketleri ile İngilizleri mıntıkayı boşaltmaya mecbur etti. Tongaya düşürülen İngiltere, 1939’da Balfour Deklarasyonu’nun büyük bir hata olduğunu ilan edecektir.

1918’de başlayan İngiliz himaye rejimi zamanında, Yahudiler Filistin arazisinin % 4,5’unu daha satın aldılar. Bunların bir kısmı, İngilizlerin el koydukları mîrî araziden, yani devlet topraklarından Yahudilere satılmış veya bedelsiz verilmiştir. Bu toprakların bir kısmı (% 55,5) da yine Filistin’e girmesi yasaklanan Lübnanlı toprak sahiplerince mecburen satılmıştır.

1935’te Arap alimleri, Yahudilere toprak satmanın caiz olmadığına ve Yahudilere toprak satan veya satılmasına vasıta olanların Müslüman mezarlığına gömülmeyeceğine dair fetvaları halka ilan etti. Ulema buna dair geniş bir kampanya başlattı ve her yerde halkı toplayarak buna dair söz aldı. Ayrıca vakıflar, bazı köylerdeki arazileri, satılmasına mâni olmak maksadıyla satın aldı. Filistinli iktisatçı Ahmed Hilmi Paşa’nın idare ettiği bir fon, bu satın almaları finanse ediyordu.

1948’te İsrail kurulduğunda, Araplar Filistin topraklarının % 94’ünü ellerinde tutuyordu. Harbden sonra Arap halkın % 58’i İsrail topraklarını terk etti veya sürüldü. Hükümet bu arazileri Yahudi köylülere dağıttı.

Filistinlilerin arazilerinin iddia edildiği gibi gönüllü bir şekilde Yahudilere ve Siyonistlere sattığı iddiasının asılsızdır. Osmanlı döneminden başlayarak Filistinli köylülerin arazilerinin çeşitli baskı, borçlandırma, hile ve sahtecilik gibi yöntemlerle ellerinden alınmıştır. Filistinlilerin dedelerinin para ile topraklarını Yahudilere sattığı yönünde teoriler, birkaç doğru olmayan bilgi kırıntısından hareketle ileri sürülen geçersiz bir tezdir.

Kim neye inanmak isterse ona inanır. Tarihi belgeleri saptırmak ve bir kavme düşmanlık etmek kimseye yarar sağlamaz. Ortadoğu’da çözüm, bir an önce ateşkes ilan edilerek, akan kanın durması ve iki egemen devletli modelin tüm taraflarca kabul edilmesinden geçecektir. Garantör devletlerin önderliğinde uzun vadede çözüm mümkündür.

​​​​​​Dr. Muzaffer Yurttaş
​​​​​​19.10.2023 / Manisa